- Article
- Source: Campus Sanofi
Dlaczego należy szczepić przeciw grypie osoby starsze?
Przeczytasz w 5 minut
Z tego artykułu dowiesz się:
- Dlaczego grypa jest szczególnie niebezpieczna dla osób starszych
- Jakie rozwiązania powstały, aby zapewnić lepszą ochronę przeciw grypie osobom powyżej 60. roku życia
- Jakie są zalecenia ekspertów dotyczące szczepień przeciw grypie
Sezon grypowy przynosi ze sobą wzrost zachorowań, hospitalizacji i zgonów, zwłaszcza wśród osób starszych. Według szacunkowych danych udostępnianych przez Światową Organizację Zdrowia (World Health Organization - WHO) rocznie liczba zachorowań na grypę sięga miliarda, w tym 3-5 mln to ciężkie przypadki, a 290-650 tys. kończy się zgonem. Szczepienia przeciw grypie stanowią kluczowy element profilaktyki zdrowotnej dotyczący całej populacji, a w szczególności wśród osób starszych, przyczyniając się do zmniejszenia liczby powikłań i poprawy jakości życia.
Ochrona przed grypą
Grypę leczymy przede wszystkim objawowo, a leki przeciwwirusowe w przypadku grypy są najbardziej skuteczne we wczesnych stadiach zakażenia, dlatego szczepienia stanowią najważniejszy element ochrony przed tymi infekcjami. Nie istnieje bardziej skuteczny sposób zapobiegania grypie i jej powikłaniom niż szczepienia. Nie tylko zmniejszają częstość zachorowań na grypę, ale również pomagają złagodzić jej przebieg w przypadkach, gdy już rozwiną się objawy, tym samym zmniejszając ryzyko powikłań i zgonów.
Wśród wirusów grypy charakterystyczne jest zjawisko przesunięcia antygenowego, które skutkuje wysoką zmiennością wirusów i częstymi mutacjami, dlatego zalecane są coroczne szczepienia. Ponadto odpowiedź immunologiczna organizmu na szczepienia przeciw grypie utrzymuje się dość krótko, mało prawdopodobne by był to okres powyżej roku. Z tego powodu WHO corocznie uaktualnia skład szczepionki na podstawie danych epidemiologicznych i wirusologicznych zebranych przez Globalną Sieć Nadzoru nad Grypą (Global Influenza Surveillance Network, GISN). Ustalane jest, który szczep wirusa z największym prawdopodobieństwem będzie dominował w nadchodzącym sezonie grypowym i w oparciu o te informacje udoskonalany jest skład szczepionek. Co roku, w lutym WHO publikuje rekomendowany skład szczepionek trójskładnikowej (zawierającej dwa szczepy wirusów grypy typu A i jeden szczep grypy typu B) i czteroskładnikowej (z dodatkowym szczepem wirusa typu B, osobno dla półkuli północnej i południowej).
Szczepienia przeciw grypie przyczyniają się do tworzenia odporności populacyjnej, co jest szczególnie ważne dla ochrony osób, które nie mogą być zaszczepione z powodu przeciwwskazań medycznych lub które mają osłabiony układ odpornościowy, jak osoby starsze, niemowlęta oraz pacjenci z przewlekłymi chorobami. Wykazano, że szczepienie dzieci wpływa na zmniejszenie częstości ciężkich zakażeń wirusem grypy wśród osób starszych.
Im wyższy odsetek osób zaszczepionych w populacji, tym trudniej wirusowi się rozprzestrzeniać, co prowadzi do zmniejszenia liczby przypadków grypy w całej społeczności. Jest to szczególnie istotne w środowiskach zamkniętych, takich jak domy opieki, szpitale i szkoły. Dlatego tak ważne jest rekomendowanie szczepienia wśród całej populacji (powyżej 6. miesiąca życia), a nie tylko u osób z grup ryzyka.
Bezpieczeństwo szczepionek przeciw grypie jest dobrze udokumentowane. Reakcje niepożądane są zazwyczaj łagodne i krótkotrwałe, obejmując ból, obrzęk czy zaczerwienienie w miejscu wstrzyknięcia, drażliwość, niewielką gorączkę lub ból mięśni. Osoby starsze nie stanowią w tej kwestii wyjątku, szczepionki są przez nie dobrze tolerowane, a poważne reakcje niepożądane występują rzadko.
Ryzyko związane z grypą u osób starszych
Grypa, choć często postrzegana jako zwykła sezonowa infekcja wirusowa, może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia, zwłaszcza wśród osób starszych. Statystyki potwierdzają, że osoby starsze są bardziej narażone na ciężki przebieg grypy i powikłania. Wskaźnik hospitalizacji z powodu grypy w populacji osób powyżej 65. roku życia wynosi 96,8 na 100 000 osób, w porównaniu do 40,5 na 100 000 w ogólnej populacji. Starszy wiek wiąże się z licznymi fizjologicznymi zmianami, które osłabiają układ odpornościowy, czyniąc organizm bardziej podatnym na infekcje oraz ich powikłania. Starzenie się organizmu prowadzi do osłabienia odpowiedzi immunologicznej, zarówno wrodzonej, jak i nabytej. Zmniejszona produkcja cytokin oraz osłabiona funkcja limfocytów T i B ograniczają skuteczność odpowiedzi na patogeny. To zjawisko pogarszającego się funkcjonowania układu immunologicznego wraz z zaawansowanym wiekiem, zwane immunosenescencją, powoduje, że osoby starsze gorzej radzą sobie z infekcjami, w tym z grypą.
Wielochorobowość, czyli współistnienie dwóch lub więcej chorób przewlekłych, która jest bardziej powszechna wśród osób starszych, stanowi czynnik zwiększający ryzyko ciężkiego przebiegu grypy. Choroby przewlekłe, takie jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), choroby układu sercowo-naczyniowego, cukrzyca, oraz zaburzenia czynności nerek i wątroby, znacząco zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia poważnych powikłań, takich jak zapalenie płuc, zaostrzenie chorób przewlekłych czy sepsa.
Osoby starsze są szczególnie narażone na ciężkie powikłania związane z grypą. Częstym i poważnym powikłaniem jest zapalenie płuc, które może być zarówno wirusowe, jak i na skutek nadkażenia, bakteryjne. Zapalenie płuc może prowadzić do niewydolności oddechowej i często wymaga hospitalizacji. Innym istotnym zagrożeniem jest zaostrzenie chorób przewlekłych, takich jak choroby serca, cukrzyca czy przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP). Grypa ma również duży wpływ na codzienną aktywność. Infekcja często wiąże się z koniecznością długotrwałego odpoczynku w łóżku, co negatywnie wpływa na siłę mięśniową, gęstość kości, pojemność aerobową i wentylację płuc, utrudniając codzienne funkcjonowanie i zwiększając ryzyko upadków oraz złamań.
Zwiększona ochrona dla starszych osób
Starzejące się społeczeństwo Europy, w tym Polski, stawia dodatkowe wyzwania dla systemów opieki zdrowotnej. W ciągu ostatnich kilku dekad odsetek osób w wieku 65 lat i starszych znacząco wzrósł. W 2020 roku w Unii Europejskiej 20,6% populacji miało 65 lat lub więcej, w Polsce ten odsetek wynosił 18,2%. Wzrost długowieczności wymaga nowych strategii i innowacji w opiece nad starszymi obywatelami.
Jednym z takich rozwiązań są szczepionki wysokodawkowe przeciw grypie, opracowane specjalnie z myślą o osobach starszych. Zawierają one czterokrotnie większą ilość antygenów wirusa grypy (60 mcg hemaglutyniny na szczep) w porównaniu do standardowych szczepionek. Wyższa dawka antygenów ma na celu wywołanie silniejszej odpowiedzi immunologicznej, co jest szczególnie istotne w przypadku osób starszych z osłabionym układem odpornościowym.
Korzyści ze szczepienia przeciw grypie
Szczepienia przeciw grypie odgrywają fundamentalną rolę w ochronie zdrowia publicznego. Zapobieganie zachorowaniom na grypę ma ogromne znaczenie nie tylko dla jednostek, ale także dla całego społeczeństwa. Szczepienia zmniejszają ryzyko zachorowania, ograniczają liczbę hospitalizacji i zgonów, a także minimalizują koszty związane z leczeniem powikłań grypy. W kontekście narastającej liczby przypadków grypy i powikłań z nią związanych, korzyści płynące ze szczepień stają się nieocenione. Dla grup wysokiego ryzyka, takich jak osoby starsze, szczepienia są kluczowym elementem profilaktyki zdrowotnej.
Podstawową korzyścią ze szczepienia przeciw grypie jest ochrona indywidualna. Szczepionki stymulują układ odpornościowy do wytwarzania przeciwciał przeciw wirusowi grypy, dzięki temu ryzyko zachorowania jest znacznie zredukowane. Nawet w przypadkach, gdy szczepionka nie zapobiega całkowicie zakażeniu, osoby zaszczepione zazwyczaj przechodzą chorobę łagodniej, z mniejszą liczbą powikłań. Grypa może prowadzić do poważnych powikłań, zwłaszcza u osób starszych, dzieci, kobiet w ciąży oraz osób z przewlekłymi schorzeniami. Powikłania te często wymagają hospitalizacji, a w skrajnych przypadkach mogą prowadzić do zgonu. Badania pokazują, że szczepienia przeciw grypie zmniejszają ryzyko hospitalizacji związanej z grypą o 51% wśród osób w wieku 18-65 lat oraz o 37% jeżeli chodzi o osoby powyżej 65. roku życia. Wśród osób starszych, zaszczepionych szczepionką wysokodawkową przeciw grypie, ryzyko przyjęcia do szpitala i wizyty na oddziale ratunkowym w związku z grypą było zredukowane o 22%, w porównaniu z grupą, która otrzymała standardową dawkę.
Rekomendacje dotyczące szczepień przeciw grypie
Zalecenia dotyczące szczepień przeciw grypie obejmują szerokie spektrum populacyjne. Coroczne szczepienie przeciw grypie powinno być zalecane każdemu powyżej 6. miesiąca życia, kto nie ma bezwzględnych przeciwwskazań do szczepienia. Szczególnie aktywnie należy zachęcać do wykonania szczepienia pacjentów z grup ryzyka oraz osoby, które mogą przenieść wirusa grypy na pacjentów należących do grup ryzyka. Najlepszym momentem na szczepienie przeciw grypie jest okres przed rozpoczęciem sezonu grypowego, czyli najlepiej na początku jesieni, gdy tylko nowa szczepionka na dany rok staje się dostępna. Szczepienie można wykonywać do końca trwania sezonu, jednak jego efektywność może być wówczas mniejsza.
Dla osób powyżej 60. roku życia rekomendowana jest szczepionka przeciw grypie o zwiększonej dawce antygenów. Jeśli jest ona niedostępna lub nieakceptowana, można zastosować szczepionkę o standardowej dawce antygenów.
Źródła:
- Nitsch-Osuch A, Jankowski P, Kokoszka-Paszkot J, et al. W stronę lepszej ochrony przed grypą osób starszych. Polskie rekomendacje dotyczące wysokodawkowej szczepionki przeciw grypie Lekarz POZ. 2024;10(2):77-87.
- Agnieszka Mastalerz-Migas, Ernest Kuchar, Aneta Nitsch-Osuch, Artur Mamcarz, Adam Sybilski, Marcin Wełnicki, Wiesława B. Duda-Król, Adam Antczak Rekomendacje profilaktyki, diagnostyki i leczenia grypy u dorosłych dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej: FLU KOMPAS POZ – ADULTS Rekomendacje opracowane przez ekspertów: Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Wakcynologii i Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy
- https://obserwatorgospodarczy.pl/2021/03/16/polacy-sa-drugim-najszybciej-starzejacym-sie-spoleczenstwem-w-ue/
- Haley L. Dugan, Carole Henry, Patrick C. Wilson, Aging and influenza vaccine-induced immunity, Cellular Immunology, Volume 348, 2020, 103998, ISSN 0008-8749, https://doi.org/10.1016/j.cellimm.2019.103998.