Krztusiec (koklusz): postępy w szczepieniach i perspektywy na przyszłość

Z tego artykułu dowiesz się:

• Jakie są dwa główne rodzaje szczepionek przeciwko krztuścowi i czym się różnią?
• Jakie innowacyjne strategie są badane w celu zwiększenia skuteczności przyszłych szczepionek przeciwko krztuścowi?
• Dlaczego terminowe szczepienie jest kluczowe dla niemowląt i jakie są zalecenia dotyczące dawek przypominających dla nastolatków i dorosłych?
• Jakie poważne powikłania mogą wystąpić w wyniku krztuśca, szczególnie w przypadku wrażliwych populacji, takich jak niemowlęta?

Kontekst globalny

Krztusiec, powszechnie znany jako koklusz, jest wysoce zaraźliwą infekcją dróg oddechowych wywoływaną przez bakterię Bordetella pertussis. Historycznie, prawie każde dziecko zachorowało na tę chorobę przed powszechnym wprowadzeniem szczepień. Wraz z wprowadzeniem powszechnych szczepień przeciwko krztuścowi w latach 40. XX wieku liczba zachorowań i zgonów drastycznie spadła. Pomimo tych sukcesów, krztusiec pozostaje globalnym wyzwaniem dla zdrowia publicznego, z okresowymi szczytami zachorowań co kilka lat i szczególnie poważnymi konsekwencjami dla małych niemowląt. Ostatnie dane wskazują na rosnącą liczbę zachorowań wśród nastolatków i dorosłych, podkreślając problem zanikającej z czasem odporności.

Trwający nadzór nad krztuścem prowadzony w różnych regionach pokazuje, że chociaż programy szczepień zmniejszyły ogólną zachorowalność i śmiertelność z powodu krztuśca, ogniska tej choroby nadal występują. Zmieniający się krajobraz epidemiologiczny podkreśla zarówno znaczenie szczepień, jak i ciągłe wyzwania związane z kontrolą transmisji krztuśca.

Spostrzeżenia i wnioski dotyczące szczepień przeciwko krztuścowi

Są dwa główne typy szczepionek przeciwko krztuścowi — pełnokomórkowe (wP) i bezkomórkowe (aP). Szczepionki pełnokomórkowe, wprowadzone po raz pierwszy w połowie XX wieku, składają się z zabitych zawiesin bakteryjnych i wykazały wysoką skuteczność przeciwko krztuścowi. Jednak ich stosowanie jest ograniczone przez reaktogenność, która obejmuje reakcje miejscowe i gorączkę. W odpowiedzi opracowano szczepionki bezkomórkowe zawierające wybrane antygeny krztuśca, takie jak toksyna krztuścowa (PT), hemaglutynina włokienkowa (FHA) i pertaktyna (PRN), które stymulują odporność przy mniejszej liczbie skutków ubocznych. Formuły bezkomórkowe są rutynowo stosowane w krajach o wysokich dochodach od lat 80. XX wieku, co doprowadziło do poprawy tolerancji.

W badaniach klinicznych szczepionki bezkomórkowe wykazały porównywalną skuteczność do szczepionek pełnokomórkowych, przy zmniejszonym wskaźniku zdarzeń niepożądanych.

Co ważne, wprowadzenie dawek przypominających, w tym szczepionek przeciwko tężcowi, błonicy i bezkomórkowemu krztuścowi (Tdap) dla nastolatków i dorosłych, poprawiło odporność zbiorowiskową. Szczepienie w czasie ciąży okazało się również skuteczną strategią ochrony noworodków w najbardziej wrażliwych pierwszych miesiącach życia poprzez przenoszenie przeciwciał matczynych przez łożysko. Pomimo tych postępów nadal trwają badania nad metodami zwiększenia trwałości i zakresu ochrony immunologicznej oferowanej przez szczepionki przeciwko krztuścowi.

Znaczenie krztuśca dla zdrowia publicznego

Krztusiec stwarza poważne ryzyko, szczególnie dla niemowląt i małych dzieci. Najwyższe wskaźniki hospitalizacji i śmiertelności występują u niemowląt poniżej dwóch miesięcy, zanim ukończą podstawową serię szczepień. Profil objawów krztuśca — w tym przedłużone napady kaszlu, epizody bezdechu i charakterystyczny „świst” — może prowadzić do poważnych powikłań. W ciężkich przypadkach krztusiec może prowadzić do nadciśnienia płucnego, powikłań neurologicznych, w tym encefalopatii, i długotrwałych następstw. Takie wyniki podkreślają fakt, że profilaktyka krztuśca pozostaje najwyższym priorytetem dla pracowników służby zdrowia.

Oprócz populacji pediatrycznej, nastolatkowie i dorośli również doświadczają znacznego obciążenia krztuścem. Chociaż choroba może mieć łagodniejszy przebieg w tych grupach, przedłużające się napady kaszlu, towarzyszące powikłania i potencjalne przeniesienie choroby na osoby z grupy wysokiego ryzyka utrzymują się. Dowody sugerują, że słabnąca odporność po serii szczepionek przyczynia się do wybuchów epidemii w różnych grupach wiekowych, co wzmacnia potrzebę skutecznych strategii szczepień przypominających i inicjatyw zdrowia publicznego mających na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się krztuśca.

Trwające badania nad rozwojem szczepionek

W odpowiedzi na wyzwania związane ze spadkiem odporności i bezobjawowym nosicielstwem, naukowcy aktywnie opracowują szczepionki przeciw krztuścowi nowej generacji. Jedno z innowacyjnych podejść obejmuje genetycznie zmodyfikowane szczepy Bordetella pertussis (na przykład BPZE1), które zmniejszyły produkcję toksyny, zachowując jednocześnie ochronną antygenowość. Podawane donosowo, te nowe kandydatki na szczepionkę wykazały obiecujące wyniki w modelach przedklinicznych, indukując zarówno ogólnoustrojową, jak i śluzówkową odpowiedź immunologiczną, potencjalnie zmniejszając transmisję krztuśca.

Inne wysiłki badawcze koncentrują się na udoskonaleniu obecnych formulacji bezkomórkowych. Obejmuje to włączenie dodatkowych antygenów — nieobecnych w obecnych szczepionkach — w celu poszerzenia rozpoznawania immunologicznego, a także eksplorację nowych adiuwantów zdolnych do zmiany odpowiedzi immunologicznej na bardziej ochronny profil Th1. Badacze oceniają również pęcherzyki błony zewnętrznej (OMV), które prezentują wiele antygenów krztuśca w naturalnej konformacji. Te osiągnięcia mogą doprowadzić do powstania szczepionek, które zachowują korzyści bezpieczeństwa produktów bezkomórkowych, jednocześnie poprawiając odporność.

Rekomendacje ekspertów i prognozy na przyszłość

Wiodące organy zdrowia publicznego nadal zalecają terminowe szczepienia jako podstawę profilaktyki krztuśca. Obecne wytyczne zalecają podstawową serię szczepień w okresie niemowlęcym, kolejne dawki przypominające w dzieciństwie i okresie dojrzewania oraz podawanie szczepionki Tdap w trakcie każdej ciąży w celu zapewnienia biernej ochrony noworodkom. Pracownicy służby zdrowia są zachęcani do utrzymywania wysokiego poziomu szczepień oraz do edukowania pacjentów i ich opiekunów na temat korzyści i bezpieczeństwa szczepionek przeciwko krztuścowi.

Patrząc w przyszłość, wzmocniony nadzór i włączenie nowych kandydatów na szczepionki do programów szczepień może jeszcze bardziej zmniejszyć częstość występowania krztuśca i jego transmisję. W miarę jak trwają badania wyjaśniające mechanizmy stojące za słabnącą odpornością, zalecenia ekspertów mogą ewoluować, aby uwzględnić zoptymalizowane harmonogramy szczepień przypominających lub szczepionki nowej generacji. W międzyczasie przestrzeganie obecnych wytycznych pozostaje konieczne dla ochrony zdrowia indywidualnego i publicznego.

Wnioski

Podsumowując, krztusiec nadal stanowi wyzwanie dla zdrowia publicznego, pomimo znacznych postępów poczynionych dzięki szczepieniom. Zarówno szczepionki pełnokomórkowe, jak i bezkomórkowe wyraźnie zmniejszyły nasilenie choroby, jednak problemy z zanikającą odpornością i transmisją utrzymują się. Trwające badania nad ulepszonymi formułami szczepionek, nowymi adiuwantami i alternatywnymi metodami podawania rokują nadzieje na przyszłość. Eksperci zalecają ścisłe przestrzeganie obecnych harmonogramów szczepień, w tym szczepień kobiet w ciąży, aby zapewnić optymalną ochronę dla wszystkich grup wiekowych.