W tym materiale znajdziesz informacje na temat:

• krążącego wirusa polio typu 2 pochodzącego ze szczepionki (cVDPV2) i dlaczego jest to problem w krajach wolnych od polio?
• monitorowania środowiska w Polsce wykrywa wirus polio w próbkach ścieków?
• szybkich działania w zakresie zdrowia publicznego podjętych w odpowiedzi na wykrycie cVDPV2 w Polsce?
• znaczenia postępów w diagnostyce molekularnej i w poprawie monitorowania wirusa polio?
• w jaki sposób organy ochrony zdrowia mogą przeciwdziałać niechęci do szczepień, aby zapewnić wysokie wskaźniki wyszczepialności?

Kontekst

Poliomyelitis pozostaje istotnym problemem zdrowia publicznego, nawet w krajach od dawna uznawanych za wolne od polio. Pomimo udanych inicjatyw mających na celu eradykację, krążący wirus polio typu 2 pochodzący ze szczepionki (cVDPV2) budzi globalne obawy. Wzmożono wysiłki monitorujące po wykryciu ognisk cVDPV2 w różnych regionach świata, w tym w Europie i Afryce. Te wydarzenia podkreślają znaczenie monitoringu w utrzymaniu wysokich standardów szczepień i zapewnieniu szybkiej reakcji organów ochrony zdrowia.

W Europie doświadczenia z polio były na ogół pozytywne, z ostatnim naturalnym przypadkiem odnotowanym dziesięciolecia temu. Jednak rutynowe monitorowanie środowiskowe i kliniczne wykazało obecność cVDPV2 w próbkach ścieków. W Polsce wykrycie tego wirusa w ściekach nie tylko podkreśla skuteczność obecnych systemów monitorowania, ale także zwiększa świadomość ryzyka rozprzestrzenienia się wirusa międzykontynentalnie, szczególnie w kontekście zmiennych wskaźników wyszczepialności. Ostatnie dane wskazują, że mimo stosunkowo wysokich wskaźników szczepień przeciwko polio, lokalne spadki mogą stworzyć warunki do ponownego pojawienia się wirusa polio.

Nadzór środowiskowy nad wirusem polio i wykrycie cVDPV2 w Polsce w 2024 roku.

W 2024 roku próbki ścieków były rutynowo zbierane z ośmiu miejsc w sześciu miastach w Polsce (Warszawa, Lublin, Rzeszów, Kraków, Gdańsk, Wrocław) przy wlotach do oczyszczalni ścieków. W Warszawie pobrano trzy próbki: dwie z największej oczyszczalni ścieków w Polsce, Czajka, i jedną z Południa. W pozostałych miastach pobierano jedną próbkę na sesję. Próbki były zbierane dwa razy w miesiącu.

Próbki ścieków analizowano metodą opisaną przez Zurbriggena, stosowaną w Polsce od 2011 roku, a następnie izolowano w hodowlach komórkowych zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Używano dwóch linii komórkowych: L20B (5 kolb) i RD (1 kolba). Pozytywne hodowle w liniach komórkowych L20B poddawano analizie różnicowania intratypowego (ITD) w celu identyfikacji typu wirusa i jego pochodzenia (dziki lub szczepionkowy). Wszystkie izolaty wirusa polio były następnie wysyłane do Regionalnego Laboratorium Referencyjnego WHO/Europe ds. Poliomyelitis w Instytucie Roberta Kocha (RKI) w Berlinie w celu potwierdzenia i sekwencjonowania regionu kodującego VP1 białka kapsydu.

Wykrycie wirusa polio typu 2 w Warszawie

Od 1 stycznia do 3 grudnia 2024 roku w Warszawie zebrano 74 próbki ścieków. Z tych próbek 73 były pozytywne na obecność enterowirusów niepolio (NPEV) (wskaźnik wykrycia NPEV: 98,6%). Wirusy polio zidentyfikowano w 4 z 74 próbek (5,4%). Wirus szczepionkowy, podobny do Sabin typu 3 (SL3), wykryto w próbkach zebranych w styczniu, lipcu i wrześniu. Krążący wirus polio typu 2 pochodzący ze szczepionki (cVDPV2) wykryto w próbce ścieków zebranej 22 października, z jednej z sześciu inokulowanych kolb. Pozytywną hodowlę L20B potwierdzono za pomocą reakcji łańcuchowej polimerazy z odwrotną transkrypcją w czasie rzeczywistym (RT-PCR) w wersji testu ITD 6.0. Test nowej szczepionki doustnej przeciw polio typu 2 (nOPV2), będący częścią zestawu ITD 6.0, był negatywny.

Uzyskany izolat wysłano do RKI, które potwierdziło wyniki i przeprowadziło sekwencjonowanie regionu kodującego VP1. Sekwencja różniła się o 44 nukleotydy od szczepu szczepionkowego Sabin 2. Analizy genetyczne przeprowadzone przez WHO i Centra Kontroli i Prewencji Chorób USA (US CDC) wykazały, że nasz izolat odpowiada wirusom wykrytym w rutynowym monitoringu systemów ściekowych w Hiszpanii, Niemczech, Finlandii i Wielkiej Brytanii od września 2024 roku. Analiza genetyczna powiązała izolat z pojawieniem się krążącego VDPV2 NIE-ZAS-1, który po raz pierwszy wykryto w Zamfara, Nigeria w 2020 roku i od tego czasu rozprzestrzenił się głównie w północno-zachodniej Afryce. To genetyczne powiązanie polskiego izolatu środowiskowego ze szczepami krążącymi w Afryce umieściło Polskę w kategorii krajów dotkniętych według WHO.

Wykrycie wirusa polio typu 2 w Rzeszowie

11 grudnia 2024 roku cVDPV2 wykryto w próbce ścieków z Rzeszowa, zebranej 3 grudnia. Od 1 stycznia do 3 grudnia 2024 roku zebrano 23 próbki ścieków w Rzeszowie, wszystkie były pozytywne na obecność NPEV. Izolat SL3 uzyskano z próbki zebranej w lipcu. Wirus cVDPV2 wyizolowano z jednej pozytywnej kolby L20B z sześciu inokulowanych kolb (5 L20B i 1 RD) i zidentyfikowano za pomocą zestawu ITD 6.0. Wynik ten został potwierdzony przez RKI. Sekwencja różniła się o 46 nukleotydów od szczepu Sabin 2 i odpowiadała grupie NIE-ZAS-1 cVDPV2, niedawno wykrytej w Europie.

Reakcja organów zdrowia publicznego

Wykrycie cVDPV2 wywołało skoordynowaną aktywację Krajowego Planu Przygotowania i Reakcji na Polio. Przeprowadzono szybką analizę ryzyka i wzmocniono aktywny monitoring ostrego porażenia wiotkiego (AFP) w regionie Warszawy i Rzeszowa. Przeprowadzane są inspekcje w szpitalach pediatrycznych i oddziałach neurologicznych w celu wykrycia niezgłoszonych przypadków AFP. Rozpoczęto kampanię medialną, aby zachęcić do uzupełnienia zaległych szczepień dzieci. Częstotliwość pobierania próbek w Warszawie została zwiększona do raz w tygodniu, a nowe punkty pobierania próbek w sieci ściekowej zostały wyznaczone w celu podzielenia monitorowanego obszaru na cztery mniejsze strefy. Dodano nowe daty pobierania próbek do wcześniej ustalonego harmonogramu, co spowodowało, że obszar zlewni Czajka-Żerań w Warszawie był monitorowany naprzemiennie jako jeden cały obszar (jedna próbka) i cztery mniejsze strefy (cztery próbki). W kolejnych próbkach nie wykryto innych wirusów polio. Dodatkowe próbki z Rzeszowa miały być pobrane 30 grudnia 2024 roku.

Od 1 stycznia do 3 grudnia zidentyfikowano 15 przypadków AFP u dzieci poniżej 15 roku życia w województwie mazowieckim wokół stolicy Warszawy i cztery przypadki w województwie podkarpackim. Nie zgłoszono żadnych przypadków polio u ludzi. Na podstawie uzyskanych wyników wykrycie cVDPV2 w próbkach środowiskowych w Polsce zostało sklasyfikowane jako sporadyczne zdarzenia, biorąc pod uwagę brak dowodów na transmisję wirusa w społeczności.

Implikacje dla praktyk ochronnych zdrowia publicznego

Wykrycie cVDPV2 w próbkach środowiskowych z Polski jest niezwykle pouczające. Wzmacnia krytyczną potrzebę ciągłego monitorowania środowiska, szczególnie w obszarach miejskich, gdzie gęstość zaludnienia i międzynarodowe podróże mogą ułatwiać rozprzestrzenianie się wirusa. Dla placówek ochrony zdrowia i jednostek epidemiologicznych rutynowe monitorowanie ścieków stanowi system wczesnego ostrzegania, który może wywołać natychmiastowe działania prewencyjne, takie jak wzmocnione monitorowanie AFP i ukierunkowane kampanie szczepień.

Ponadto szybka reakcja wykazana przez polskie władze podkreśla znaczenie współpracy międzysektorowej. Pracownicy organów ochrony zdrowia publicznego, praktycy kliniczni i eksperci laboratoryjni muszą działać synergistycznie, aby interpretować dane z monitorowania i wdrażać dostosowane interwencje. Taka koordynacja pomaga zapewnić, że nawet sporadyczne przypadki wykrycia wirusa są traktowane z należytym podejściem strategicznym, które ma na celu zapobieganie transmisji w społeczności oraz utrzymanie wysokich standardów higieny i szczepień, kluczowych dla bezpieczeństwa publicznego

Innowacje i bieżące badania w monitorowaniu wirusa polio

Bieżące badania oraz postępy technologiczne nadal udoskonalają monitorowanie wirusa polio. Ostatnie ulepszenia w diagnostyce molekularnej, takie jak usprawnione techniki RT-PCR i sekwencjonowanie nowej generacji, zwiększyły czułość i specyfikę wykrywania wirusa w próbkach środowiskowych. Te osiągnięcia naukowe umożliwiają szybką charakterystykę genetyczną izolowanych wirusów, co przyspiesza odpowiedzi organów ochrony zdrowia publicznego i zwiększa precyzję śledzenia schematu rozprzestrzeniania się wirusa.

Dodatkowo, obecne badania koncentrują się na optymalizacji metod zbierania próbek środowiskowych. Poprzez zwiększenie częstotliwości zbierania i rozszerzenie sieci miejsc w których są one zbierane, organy ochrony zdrowia publicznego dążą do stworzenia bardziej kompleksowych systemów monitorowania. Integracja danych z różnych źródeł, w tym z systemów ściekowych i raportów klinicznych, zapewnia bogatsze zrozumienie wzorców krążenia wirusa polio, wspierając tym samym bardziej solidne oceny ryzyka i strategie interwencji.

Pojawiające się wyzwania obejmują radzenie sobie z lukami w szczepieniach oraz niechęcią do szczepień, które wciąż pozostają znacznymi przeszkodami w osiągnięciu kompleksowej eradykacji polio. Eksperci badają również środowiskową trwałość wirusów polio oraz czynniki przyczyniające się do ich ponownego pojawienia się, szczególnie w regionach o wysokich standardach higieny i o dobrze ugruntowanych protokołach immunizacyjnych.

Rekomendacje ekspertów i prognozy

Eksperci zalecają, aby kraje nadal inwestowały zarówno w systemy monitorowania środowiska, jak i kliniczne. Istotne jest, aby władze utrzymywały wysokie wskaźniki wyszczepialności i szybko reagowały na wszelkie oznaki krążenia cVDPV2. Wzmocnienie kampanii informacyjnych w zakresie zdrowia publicznego oraz radzenie sobie z niechęcią do szczepień są również kluczowymi krokami w łagodzeniu przyszłych ryzyk. Kontynuacja współpracy z międzynarodowymi instytucjami, takimi jak WHO i CDC USA, zapewni wymianę najlepszych praktyk oraz aktualność strategii reakcji.

Patrząc w przyszłość, monitorowanie polio prawdopodobnie skorzysta z dalszej integracji technologicznej. Innowacje w analizie danych i monitorowaniu w czasie rzeczywistym zwiększą zdolność do wykrywania i reagowania na zagrożenia wirusem polio na wczesnym etapie. Takie proaktywne podejście ma na celu nie tylko ochronę zdrowia publicznego, ale także znaczny wkład w globalne wysiłki na rzecz ostatecznej eradykacji wirusa polio.

Podsumowanie

Podsumowując, wykrycie cVDPV2 w polskich ściekach podkreśla solidność obecnych systemów monitorowania środowiska i podkreśla potrzebę ciągłej czujności, nawet w krajach wolnych od polio. Ulepszone techniki laboratoryjne, kompleksowe monitorowanie i szybka reakcja organów ochrony zdrowia publicznego okazały się niezbędne w łagodzeniu ryzyka rozprzestrzenienia wirusa polio. Wzmocnienie działań na rzecz szczepień oraz współpraca międzynarodowa pozostają kluczowe dla zapobiegania przyszłym wybuchom i dla zachowania postępu w globalnej agendzie eradykacji wirusa polio.